جایگاه انرژی‌های تجدیدپذیر در فناوری‌های آینده

جایگاه انرژی‌های تجدیدپذیر در فناوری‌های آینده

 دکتر رضا پدیدار

 رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران

— با توجه به شرایط ناموزون اقتصادی و اجتماعی در بیشتر کشورهای جهان از یک سو و نیز تغییرات پی در پی ساختارهای اجتماعی در تمام قاره ها و نیز نقش آفرینی انرژی در گستره عظیم کره خاکی در سال‌های پیش رو ضرورت دارد مروری بر اهمیت و جایگاه انرژی و بویژه انرژی‌های تجدید پذیر در ایران و نیز جهان داشته باشیم و از این منظر به پتانسیل‌های موجود بویژه در کشور بپردازیم . بخوبی می‌دانیم که بحران انرژی یکی از موضوعات مهم در چند دهه اخیر در سراسر جهان می‌باشد. از بین بردن منابع طبیعی از جمله گونه‌های دریایی و زمینی و نیز افزایش بی رویه جمعیت و سرعت ساخت و ساز و پدیده‌های گلخانه‌ای که پیامد آن اتلاف انرژی و آلودگی زیست محیطی می‌باشد بر همگان روشن است. همان‌گونه که اشاره رفت با رشد روزافزون جمعیت و نیاز به انرژی و پایان پذیری سوخت‌های فسیلی و نیز افزایش آلودگی‌های زیست محیطی از طرفی دیگر سبب شده است که دانش پژوهان و سرمایه‌گذاران در قسمت انرژی ، مهارت پیدا کردن تامین انرژی از منابع تجدید پذیر را دارا باشند. دانشمندان معتقدند انرژی‌های تجدید پذیر و پاک با توجه به محدود بودن سوخت‌های فسیلی و آلودگی های محیط زیست نمی توانند به اولین گزینه برای تولید انرژی تبدیل شوند . کشور ما نیز به دلیل موقعیت جغرافیایی ، ظرفیت های متعددی در حوزه انرژی تجدیدپذیر دارد. استفاده از انرژی های پاک از جمله انرژی خورشیدی، انرژی بادی، انرژی زمین گرمایی، انرژی زیست توده و انرژی برق آبی می‌تواند باعث کاهش وابستگی بر منابع فسیلی و کاهش گازهای گلخانه ای که تاثیر اساسی بر گرمایش جهانی دارند، شود. مصرف سوخت های فسیلی همچون نفت و گاز بعنوان منابع انرژی غالب در کشورها باعث بوجود آمدن خسارات جبران ناپذیری برای بشریت خواهد شد. با افزایش جمعیت، افزایش تقاضا برای انرژی، مسئله ای است که دولت ها بدنبال یافتن راه‌هایی برای پاسخگویی موثر به آن هستند. انرژی‌های تجدیدپذیر جایگزین مناسب برای سوخت‌های فسیلی بوده زیرا قابل دسترس تر و کم هزینه تر از سایر سوخت ها می‌باشند و مشکلات زیست محیطی را تا حد زیادی از بین می‌برند. براساس آخرین گزارشات مدون و محاسبه شده از سوی پژوهشگران حوزه انرژی، اگر تنها در یک درصد از مساحت کشور ایران از انرژی خورشیدی بهره گرفته شود و در عین حال کارآیی این سیستم از ۱۰% درصد بیشتر نشود، می توان روزانه ۹ میلیون مگاوات ساعت انرژی از خورشید دریافت کرد. از طرفی ایران با دارا بودن ۳۰۰ روز آفتابی و متوسط تابش ۵/ ۴ تا ۵/ ۵ کیلووات ساعت بر متر مربع در روز یکی از کشورهای دارای پتانسیل بالا در زمینه انرژی خورشیدی است. همچنین بر اساس آمارهای بین المللی میزان تابش خورشید در ایران بالاتر از میانگین کشورهای اروپایی فعال در حوزه انرژی‌های خورشیدی بوده که نشان دهنده استعداد فوق العاده در تامین انرژی های نو است. بر اساس ماده ۵۰ قانون برنامه ششم توسعه، دولت مکلف بوده است که سهم نیروگاه‌های تجدید پذیر و پاک را با اولویت سرمایه گذاری بخش غیر دولتی اعم از (داخلی یا خارجی) با حداکثر استفاده از ظرفیت داخلی تا پایان برنامه ششم به حداقل پنج درصد ظرفیت برق کل کشور برساند که متاسفانه چنین نشد . از طرفی و بر پایه مطالعات انجام شده از سوی DLR آلمان (مرکز هوا فضای آلمان) ، در مساحت بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر مربع امکان نصب بیش از ۶۰,۰۰۰ مگاوات نیروگاه‌های حرارتی خورشیدی وجود دارد . از سوی دیگر ، با توجه به اینکه هنوز اقدامات زیر بنایی از جمله برق رسانی به برخی از روستاهای کشور ادامه داشته و انتقال انرژی به این مناطق دور افتاده هزینه فراوانی به کشور تحمیل می‌نماید ، لذا استفاده از منبع خورشیدی برای تولید برق، کاملا” مقرون به صرفه است. در عین حال اشتغال‌زایی و درآمدزایی بویژه در مناطق کم‌برخوردار یکی دیگر از ثمرات تولید انرژی تجدیدپذیر خورشیدی از امکانات محلی بوده است. به عقیده برخی کارشناسان حوزه انرژی، اگر در حالت آرمانی مساحت بیابان های کشور را با سامانه های دریافت انرژی تابشی تجهیز نمود می توان انرژی بخش های گسترده ای از مناطق کشور را تامین و در عین حال زمینه صدور انرژی برق را نیز فراهم کرد. با توجه به اهمیت موضوع چنانچه جایگاه ایران و سایر کشورهای جهان را در انرژی های تجدید پذیر بررسی و مقایسه کنیم می توان گفت که براساس آخرین آمار توسعه نیروگاه‌های تجدید پذیر ، برق تولید شده از منابع پاک در فروردین ماه گذشته حدود ۱۵۰ میلیون کیلو وات ساعت بوده است که از این میزان نزدیک به ۵۲۹ کیلووات سهم انرژی خورشیدی بوده است . اما مطابق با اطلاعات ارائه شده در سایت سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی(سابتا) ، مجموع ظرفیت نصب شده نیروگاه‌های تجدید پذیر و پاک برابر ۸۷۵ .۵۹ مگا وات است که این رقم فاصله بالایی با قانون ۵ ساله برنامه ششم توسعه داشته است. همانگونه که اشاره رفت ، مطابق با ماده ۵۰ قانون برنامه ششم توسعه، دولت مکلف بوده است سهم نیروگاه‌های تجدید پذیر و پاک را با اولویت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی حداکثر تا پایان برنامه ششم در سال ۱۴۰۰ به سال ۱۴۰۱ تغییر یافت به حداقل پنج درصد ظرفیت برق کل کشور برساند که متاسفانه بر اساس جدول بالا و آمار ساتبا این ظرفیت کمتر از ۲ درصد است. جدول سهم انرژی های تجدید در تولید انرژی‌های کشور را با سامانه‌های دریافت انرژی تابشی تجهیز نمود می‌توان انرژی بخش‌های گسترده‌ای از مناطق کشور را تامین و در عین حال زمینه صدور انرژی برق را نیز فراهم کرد. با توجه به اهمیت موضوع چنانچه جایگاه ایران و سایر کشورهای جهان را در انرژی های تجدید پذیر بررسی و مقایسه کنیم می توان گفت که براساس آخرین آمار توسعه نیروگاه‌های تجدید پذیر ، برق تولید شده از منابع پاک در فروردین ماه گذشته حدود ۱۵۰ میلیون کیلو وات ساعت بوده است که از این میزان نزدیک به ۵۲۹ کیلووات سهم انرژی خورشیدی بوده است . اما مطابق با اطلاعات ارائه شده در سایت سازمان انرژی‌های تجدید پذیر و بهره‌وری انرژی (سابتا)، مجموع ظرفیت نصب شده نیروگاه‌های تجدید پذیر و پاک برابر ۸۷۵ .۵۹ مگا وات است که این رقم فاصله بالایی با قانون ۵ ساله برنامه ششم توسعه داشته است. همانگونه که اشاره رفت ، مطابق با ماده ۵۰ قانون برنامه ششم توسعه، دولت مکلف بوده است سهم نیروگاه‌های تجدید پذیر و پاک را با اولویت سرمایه گذاری بخش خصوصی حداکثر تا پایان برنامه ششم در سال ۱۴۰۰ به سال ۱۴۰۱ تغییر یافت به حداقل پنج درصد ظرفیت برق کل کشور برساند که متاسفانه بر اساس جدول بالا و آمار ساتبا این ظرفیت کمتر از ۲ درصد است.

همچنین بر اساس گزارش ارائه شده توسط سایت Our-Worldindata در سال قبل حدود ۱۱ درصد از انرژی مورد نیاز دنیا از منابع تجدید نظر تامین شده بود که این منابع عبارتست از: انرژی بادی، خورشیدی، آبی و دیگر منابع انرژی پاک . مطابق با اطلاعات موجود در این وب سایت ژاپن ۳۲ هزار گیگا وات یعنی ۱۰% درصد برق خود را از طریق نیروگاه‌های تجدید پذیر تولید می‌کند و در نظر دارد تا سال ۲۰ ۳۰ ظرفیت این نیروگاه‌ها رابه ۲۴ درصد ظرفیت تولید برق این کشور برساند . ترکیه در میان کشورهای همسایه ایران، در زمینه تولید برق از انرژی های تجدید پذیر بدون محاسبه نیروگاه‌های برق آبی، معادل ۱۲ .۵ گیگا وات برق از این طریق تولید کرده که ۱۸ درصد از ظرفیت کل برق تولید شده در تمام نیروگاه‌های این کشور را شامل می‌شود و در نظر دارد در سال جاری میلادی ظرفیت تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر را به بیش از دو برابر تولید کنونی یعنی ۲۷ گیگا وات یا ۲۵ درصد برساند.

بد نیست بدانید که کشورهای آمریکای لاتین در این حوزه بسیار فعال بودند و از فرصت خود برای تامین انرژی مورد نیار بدرستی استفاده نموده‌اند. بعنوان مثال در کشور ونزوئلا ۲۵ درصد ، برزیل ۴۵ درصد و اکوادر حدود ۳۰ درصد از انرژی مورد نیاز کشور را از منابع تجدید پذیر تامین می‌شود . اما با توجه به شرایط حاکم در کشورمان کماکان چالش‌های انرژی خورشیدی و نیز انرژی‌های تجدیدپذیر برقرار بوده و با وجود اینکه کشور از استعداد و قابلیت بالایی در تامین انرژی خورشیدی برخوردار است، اما ایران از ظرفیت بالای این انرژی به مقدار بسیار کم استفاده می‌کند. به عقیده کارشناسان، علاوه بر دلایلی همچون پیچیدگی نسبی فناوری و هزینه بالا ، شاید بتوان فراوانی منابعی همچون نفت وگاز و ارزانی نسبی سوخت‌های فسیلی را از اصلی‌ترین عللی دانست که موجب شده است انرژی‌های نو از جمله انرژی خورشیدی به صورت گسترده مورد استفاده قرار نگیرند . همچنین کارشناسان معتقدند، بالا بودن هزینه‌های اولیه پنل خورشیدی، بالا بودن هزینه سرمایه گذاری انرژی خورشیدی نسبت به سایر انرژی‌ها ، رقابت پذیر بودن سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی نسبت به سایر انرژی ها و زمان بر بودن بازدهی پنل های خورشیدی مهمترین عواملی هستند که بر عدم توسعه این نوع از انرژی های تجدید پذیر در ایران تاثیر گذاشته است . با اینکه در سطح جهانی قیمت تجهیزات از لحاظ دلاری کاهش پیدا کرده، ولی بخاطر اینکه ارزش پولی ما به شکل شدیدی کاهش پیدا کرده است ، لذا هزینه خرید تجهیزات رشد فزآینده‌ای داشته و فرآیند اقتصادی طرح‌ها را با مشگل جدی مواجه می سازد. کلام پایانی اینکه گروهی ازکارشناسان انرژی تجدید پذیر معتقدند که کشور از ضعف مدیریت، بودجه و اعتبارات رنج می برد، اگر همه این موارد مهیا شود، اتفاق بزرگی رخ خواهد داد . کشور از برنامه توسعه ششم عقب مانده است که بهبود این شرایط نیازمند هماهنگی دولت و مجلس و پارلمان بخش خصوصی و لحاظ آن در برنامه هفتم توسعه کشور است.